Μπέρτραντ Ράσσελ. Ένας μεγάλος ανθρωπιστής

Του κ. Χρ. Δ. Λαμπράκη

Απαρατήρητος και διακριτικός ο μεγάλος Άγγλος φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσσελ έφυγε χθες από την Αθήνα, αφού επισκέφθηκε πρώτα και εγνώρισε από κοντά τη χώρα μας. Το ταξίδι του είχε μορφή τουριστικής περιοδείας, και το ινκόγνιτο που διετήρησε σ’ όλη την περίοδο της διαμονής του εξηγεί την σιωπή η οποία περιέβαλε μια τόσο διάσημη προσωπικότητα. Με το αεροπλάνο που τον ωδήγησε πίσω στην πατρίδα του, ο Μπέρτραντ Ράσσελ επήρε μαζί του μια φρέσκια κι ανόθευτη εικόνα της Ελλάδας, χωρίς να πληρώση με άσκοπες κοσμικότητες τον φόρο της δόξας. Τα λίγα λεπτά που επέρασα κοντά του στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, ήσαν αρκετά για να θαυμάσω την απέραντη ζωτικότητα και το κέφι που διατηρεί ο διανοούμενος. Έχοντας πίσω του ογδόντα χρόνια μιας ένδοξης και πολυφορτωμένης σταδιοδρομίας, επεχείρησεν ωστόσο μονάχος το ταξίδι στην Ελλάδα, που τόσο είχεν αγαπήσει χωρίς να την ξέρη. Ο Μπέρτραντ Ράσσελ αριθμείται ανάμεσα στους στοχαστές οι οποίοι εισεχώρησαν βαθύτερα στη λατρευτή εκείνη έννοια των Αρχαίων μας φιλοσόφων, την ελευθερία του πνεύματος. Δεν θέλησε όμως ούτε διαλέξεις να δώση, ούτε και να έρθη κατά κανένα τρόπο σ’ επαφή με τον πνευματικό κόσμο της Ελλάδος. Η πρώτη του επίσκεψη ήταν αμέριστα αφιερωμένη στη φύση. Επί δύο εβδομάδες εγύρισε την ύπαιθρο, τα νησιά, κάνοντας και τον προσκυνητή του αρχαίου πολιτισμού όποτε ετύχαινεν η ευκαιρία. Πάνω απ’ όλα τον εσυγκίνησαν η Επίδαυρος και η Ολυμπία με την φωτεινή τους ησυχία, ενώ η μεγαλεπήβολη τραχύτητα των Δελφών του φάνηκε μάλλον στομφώδης. Στις αυθόρμητες προτιμήσεις του διακρίνεται το πάθος που τον ωδήγησε και εις τις φιλοσοφικές του μελέτες: Η διαύγεια και ο ορθολογισμός. Απεχθάνεται τις σκιές του μυστικισμού, και νέος ακόμη ετάχθηκε με την φιλοσοφική κίνησι που πήρε το όνομα «Αγγλοσαξωνικός Ρεαλισμός». Αν και το ξεκίνημά του, προς τον κόσμο του πνεύματος εσκιάστηκε από την μαθηματική επιστήμη – κυριώτερο από τα νεανικά του έργα είναι οι Μαθηματικές Αρχές – η ιδιοσυγκρασία του τον απεμάκρυνεν αμέσως από τις αντιλήψεις άλλου περίφημου ρεαλιστού, του Σ. Αλεξάντερ, ο οποίος τείνει προς μίαν εικόνα του Σύμπαντος, «στερημένη από κάθε συγκίνησι κι εσωτερικότητα»…

Από τα 1903 οπόταν δημοσιεύθηκαν οι Μαθηματικές Αρχές, η δημιουργική εξέλιξις του Ράσσελ εκλιμακώθηκε, πλησιάζοντας ολοένα προς την καθαρή φιλοσοφία. «Και το γεγονός αυτό», λέγει αστειευόμενος, «είναι η ένδειξις της πνευματικής μου παρακμής». Τα τελευταία του έργα είναι δοκίμια επάνω εις την μόρφωσι, τις ανθρώπινες γνώσεις, ή την κατάσταση του σημερινού κόσμου. Ολόκληρη αυτή η εργασία χαρακτηρίζεται όπως πάντα από το περίφημο απόφθεγμά του: «Η λογική έχει γίνει στην εποχή μας, ο μεγάλος μας ελευθερωτής». Προ δύο ετών του απένειμαν το βραβείο Νομπέλ για τις υπηρεσίες του στην Επιστήμην. Γενικά όμως οι επιτεύξεις του Ράσσελ δεν είναι πολύ γνωστές και διαδεδομένες. Το δημοφιλέστερο έργο του Η κατάκτησις της Ευτυχίας δεν είναι αντιπροσωπευτικό των δρόμων που χάραξε, ούτε και συγκαταλέγεται μέσα εις τα καλύτερα συγγράμματά του. Η Ανάλυσις του Πνεύματος, η Δύναμις, μαζί με τις Ανθρώπινες γνώσεις και τας Οδούς της Ελευθερίας αποτελούν ίσως το κορύφωμα των ερευνών του. Και η εμπιστοσύνη του στον κόσμο μας και εις το ευρωπαϊκό πνεύμα έχει παραμείνει αλύγιστη. Σύμφωνα με την θεωρία του, ότι οι εποχές και το περιβάλλον δημιουργούν τα φιλοσοφικά συστήματα και τις πνευματικές επαναστάσεις, θεωρεί τους καιρούς μας σαν μια μεταβατική περίοδο, από την οποία θα βλαστήση το νέο πνεύμα. Μια καινούργια Αναγέννησις; Ποιος ξέρει.

Οπωσδήποτε, δίνει θάρρος στον καθένα η όψις αυτού του ηλικιωμένου ανθρώπου, που ξέρει ακόμη να πολεμά τον μεγαλύτερο, κατά την γνώμη του, εχθρό του ανθρώπου: Την έλλειψι ζωτικότητας και ενθουσιασμού. Παραμένει δηλαδή εκείνο που τόσο χρειάζεται στις σύγχρονες κοινωνίες μας: Ένας ακούραστος και μαχητικός ανθρωπιστής.

Το Βήμα, 26 Απριλίου 1952